وضعیت سهم حضور زنان در جایگاه‌های مختلف شرکت‌های بیمه / زنان؛ سکان‌داران فنی صنعت
علی صابری، بیمه‌گرافی / نیمی از جمعیت جوامع بشری را زنان تشکیل می‌دهند و نقش مهم و اثرگذار آنها در گسترش و توسعه کسب‌و‌کار و کارآفرینی امروزه بر کسی پوشیده نیست. توجه ویژه به استعداد زنان در توسعه و مدیریت حوزه‌های مختلف اقتصادی در کشور، نیازمند اتخاذ سیاست‌ها و بهره‌مندی صحیح از ظرفیت آنهاست. ورود کارآمد زنان در نقش‌های مختلف به حوزه‌های اقتصادی و موفقیت آنان، نه‌تنها سبب ارزش افزوده می‌شود، بلکه منافع اجتماعی و فرهنگی هم ایجاد می‌‌کند. در جهان کنونی که قدرت رقابت، عاملی تعیین‌کننده برای حضور کشورها در عرصه جهانی به شمار می‌رود، دستیابی به توسعه پایدار بدون بهره‌گیری از شایستگی‌ها و توانمندی‌های زنان، ناممکن به نظر می‌رسد. به همین منظور در این گزارش که به کوشش مؤسسه بیمه‌گرافی تهیه و تنظیم شده و در اختیار بیمه دیجیتال قرار گرفته، به بررسی وضعیت فعلی حضور کارکنان زن در صنعت بیمه می‌پردازیم. البته این نکته را نیز نباید از یاد برد که بخش عمده‌ای از عملکرد صنعت بیمه مرتبط با شبکه فروش است که در گزارشی مجزا به نقش بانوان در آن خواهیم پرداخت.
سهم زنان در فعالیت‌های اقتصادی کشور
برای بررسی وضعیت حضور زنان در شرکت‌های بیمه، ابتدا باید کلیاتی از وضعیت حضور بانوان در فعالیت‌های اقتصادی کشور را ترسیم کرد. بر اساس آخرین اطلاعات مرکز آمار، تعداد کل شاغلین در اقتصاد ایران در تابستان سال 1401 برابر با 23.7 میلیون نفر برآورد شده که از این بین، بخش خدمات با 51 درصد، صنعت با 33 درصد و کشاورزی با 16 درصد بیشترین نیروی کار را به خود اختصاص داده‌اند. نرخ مشارکت اقتصادی زنان در بخش خدمات 18.3 درصد، کشاورزی 16.1 درصد و صنعت 11.1 درصد است. لازم به ذکر است که در سال 1395، نرم مشارکت اقتصادی زنان حدود 16.3 درصد بوده که در سال 1398 با کمی افزایش به 17 درصد می‌رسد، اما با ورود کرونا به کشور، همان سهم اندک نیز کاهش یافته و به حدود 13.9 درصد می‌رسد (شکل 1).
حضور فعال زنان در جایگاه‌های مختلف صنعت بیمه
اگرچه وضعیت اشتغال و سهم زنان در چند سال اخیر با فرازونشیب‌هایی همراه بوده، اما وضعیت در صنعت بیمه اندکی متفاوت است. بررسی آمار نشان می‌دهد تعداد کل کارکنان صنعت بیمه در سال 1397، برابر با 20.7 هزار نفر بوده و زنان با حدود 6.4 هزار نفر، سهمی برابر با 31.5 درصد را به خود اختصاص می‌دادند، اما در سال‌های اخیر حضور زنان در شرکت‌های بیمه با رشد بیشتری نسبت به متوسط همراه بوده، به نحوی که تا پایان سال 1400، از کل تعداد کارکنان این صنعت که 23.2 هزار نفر است، سهم زنان با 0.7 واحد افزایش، به 32.2 درصد رسیده و جمعیتی برابر با 7466 نفر را تشکیل می‌دهد. شکل (2) سهم بانوان و آقایان را از کل کارکنان صنعت بیمه نشان می‌دهد.
اگرچه سهم بانوان در دهه 90 تقریباً حدود 31 درصد بوده، اما به لحاظ تعداد کارکنان با سرعت بالایی رو به افزایش بوده که نشان از بزرگتر شدن صنعت بیمه (افزایش تعداد شرکت‌های بیمه خصوصی و همچنین افزایش تعداد نیروی انسانی شرکت‌ها) دارد.
بیمه سامان و نقش پررنگ زنان
آمار ارائه‌شده متوسط صنعت بیمه است و سهم کارکنان زن را به تفکیک شرکت‌های بیمه نیز می‌توان مورد بررسی قرار داد. تا پیش از سال 1399، سبد توزیع نیروی انسانی هیچ شرکت بیمه‌ای به عدد 50 درصد برای بانوان نرسیده بود، اما بررسی آخرین آمار موجود که مربوط به سال 1400 است، نشان می‌دهد برای اولین بار تعداد بانوان در یک شرکت بیمه‌ای بیشتر از تعداد آقایان است. شرکت بیمه سامان با دارا بودن 386 کارمند خانم و 380 کارمند آقا، سهم 50.3درصدی از مشارکت بانوان را به خود اختصاص داده است. همچنین شرکت بیمه رازی با 255 کارمند خانم و 258 کارمند آقا، به سهم 50درصدی توزیع نیروی انسانی نزدیک شده است. شرکت‌های بیمه کارآفرین، معلم، ملت، دی، آسماری، تعاون و نوین نیز سهم بیش از 40درصدی بانوان از تعداد کل کارکنان را دارند که نسبت به سایر شرکت‌های بیمه قابل تحسین است. از سوی دیگر، وضعیت در شرکت بیمه کوثر با سهم 16درصدی به‌کارگیری بانوان از کل کارکنان بسیار پایین است. از کل 1218 کارمند این شرکت، تنها 199 کارمند زن مشغول به فعالیت هستند. لازم به ذکر است که این شرکت در سال 1398 با دوبرابر کردن تعداد کارمندان خانم خود، اندکی سهم بانوان از تعداد کل کارکنان را افزایش داد، اما در سال 1400 با تعدیل نیرو، مجدداً سهم بانوان کاهش یافت.
بررسی وضعیت حضور بانوان در شرکت‌های بیمه ایران، البرز، دانا و آسیا نیز قابل توجه است و دارای سهم کمتر از 30 درصد هستند. به نظر می‌آید به جز شرکت بیمه کوثر که به دلیل ساختارش سهم کمی از بانوان دارد، در شرکت‌هایی که دارای سابقه تأسیس طولانی هستند یا پیش‌تر دولتی بوده‌اند، سهم بانوان کمتر است. این مسئله به وضوح در شرکت‌های بیمه ایران، آسیا، البرز و دانا مشهود است. با توجه به اینکه این شرکت‌ها دارای تعداد کارکنان بسیاری نیز هستند، اثرگذاری آنان بر متوسط کل سهم بانوان در صنعت بیمه نیز بالاست.
شمار فراوان زنان متخصص در صنعت بیمه
بدیهی است که صرفاً بررسی تعداد کارکنان و مقایسه سهم آنها به تنهایی نمی‌تواند نشانگر نقش بانوان در شرکت‌های بیمه باشد و به همین دلیل باید بررسی با جزئیات بیشتر و بر اساس مدرک تحصیلی آنان نیز مد نظر قرار گیرد تا میزان بهره‌مندی شرکت‌های بیمه از تخصص بانوان مشخص شود. تقسیم‌بندی کارکنان شرکت‌های بیمه بر اساس مدرک تحصیلی نشان می‌دهد که به صورت کلی بخش عمده‌ای از کارکنان صنعت بیمه (52.2 درصد) دارای مدرک لیسانس هستند و حدود 23.7 درصد مدرک فوق‌لیسانس یا بالاتر دارند. نکته قابل توجه این است که حضور بانوان با تخصص بالاتر در صنعت بیمه نسبت به آقایان بیشتر است، به طوری که 25.6 درصد از کل بانوان شاغل در صنعت بیمه دارای مدرک فوق‌لیسانس و بالاتر هستند و این عدد در آقایان حدود 23 درصد است. این مورد در شاغلان با مدرک لیسانس نیز قابل توجه است؛ 60 درصد از بانوان دارای مدرک لیسانس و تنها 48.5 درصد آقایان دارای این مدرک هستند. شکل 4 سهم مدرک تحصیلی به تفکیک جنسیت را نشان می‌دهد.
لازم به ذکر است که بررسی سابقه کاری کارکنان زن نشان می‌دهد حدود 60 درصد از افرادی که مدرک لیسانس یا فوق‌لیسانس و بالاتر را دارند، دارای سابقه کمتری از 10 سال هستند، این درحالی است که دقیقاً در نقطه مقابل، بیش از 60 درصد از بانوانی که دارای مدرک فوق‌دیپلم و پایین‌تر هستند، سابقه کاری بیش از 11 سال دارند که نشان می‌دهد ورود بانوان با تخصص بالاتر در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. این مورد به وضوح در شکل 6 نیز قابل نمایش است.
همان‌طور که پیش‌تر نیز ذکر شد، شرکت‌های بیمه سامان، رازی، کارآفرین، معلم، ملت و دی، بیشترین سهم از تعداد بانوان را در شرکت داشته‌اند. اما نکته دیگری که می‌تواند حائز اهمیت باشد، این است که باید تخصص بانوان در این حوزه نیز مد نظر قرار گیرد. میزان بهره‌مندی از افراد با مدارک علمی می‌تواند تا حدی این مورد را روشن کند. از آنجا که تعداد کارکنان شاغل در شرکت‌های بیمه متفاوت است، به همین منظور از سهم تعداد بانوان با مدرک علمی مشخص استفاده می‌شود. در صورتی که مدارک تحصیلی به فوق‌دیپلم و پایین‌تر، لیسانس و در نهایت فوق‌لیسانس و بالاتر تقسیم‌بندی شود، شرکت‌های بیمه خاورمیانه، تعاون، دی، قشم و پارسیان دارای بیشترین سهم از بانوان با مدرک فوق‌لیسانس و بالاتر هستند.
از بین شرکت‌هایی که بیشترین سهم بانوان شاغل در شرکت را دارا بودند، تنها شرکت بیمه دی بیشترین سهم از بانوان شاغل با مدرک تحصیلی فوق‌لیسانس و بالاتر را به خود اختصاص داده است. به عبارتی 41 درصد از کارکنان شرکت بیمه دی را بانوان تشکیل می‌دهند که از این بین نیز 43 درصد آنان دارای مدرک فوق‌لیسانس و بالاتر و 51 درصدشان دارای مدرک لیسانس هستند و تنها شش درصد مدرک فوق‌دیپلم و پایین‌تر دارند؛ بنابراین به نظر می‌آید این شرکت در جذب نیروی خانم با تخصص بالا موفق‌تر از سایر شرکت‌ها عمل کرده است.
اما از سوی دیگر، در شرکت‌های بیمه ایران و کوثر که سهم کمی از تعداد بانوان شاغل را داشتند، تنها 12 درصد از کارکنان خانم دارای مدرک فوق‌لیسانس و بالاتر هستند. شایان ذکر است که اگرچه شرکت‌های بیمه ملت و کارآفرین سهم بالایی از تعداد کارکنان خانم را به خود اختصاص داده بودند، اما در تعداد این افراد از منظر مدرک تحصیلی، سهمی کمتر از 20 درصد شامل فوق‌لیسانس و بالاتر است و عمده بانوان شاغل در این دو شرکت را افراد با مدرک لیسانس تشکیل می‌دهد.
نیاز به تدوین سیاست‌های حمایتی برای زنان صنعت بیمه
زنان نقش مهم و اثرگذاری در پیشبرد اهداف شرکت‌ها بازی می‌کنند و توجه ویژه به بهبود نقش آنها، نیازمند تدوین سیاست‌های جدید است که جز با شناخت وضعیت فعلی میسر نمی‌شود. در این گزارش وضعیت بانوان شاغل در شرکت‌های بیمه به صورت کلی بررسی شد. در حال حاضر حدود 23.2 هزار نفر در شرکت‌های بیمه مشغول فعالیت هستند که از این بین، بانوان با سهم 32.2درصدی، جمعیت حدود 7.4 هزار نفری را تشکیل می‌دهند. در این بین، شرکت‌های بیمه سامان و رازی با سهم بیش از 50درصدی بانوان، بهترین آمار و شرکت بیمه کوثر با سهم 16درصدی، کمترین آمار اشتغال بانوان از کل کارکنان را دارد که نیازمند توجه ویژه و بهبود آن است. اگرچه عمده بانوان شاغل در صنعت بیمه، دارای مدرک لیسانس هستند، اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد 61 درصد از افرادی که سابقه کمتر از 10 سال دارند، دارای مدرک فوق‌لیسانس و بالاتر هستند که نشان‌دهنده این است که در سال‌های اخیر صنعت بیمه به سمت جذب بانوان با تحصیلات بالاتر رفته است. همچنین شرکت بیمه تعاون، دی و خاورمیانه، بانوان با مدرک تحصیلی فوق‌لیسانس و بالاتر بیشتری را جذب کرده‌اند و این در حالی است که در شرکت بیمه ایران، کارآفرین و کوثر وضعیت برعکس است.
در صورتی که شرکت‌های بیمه قدیمی‌تر و بزرگتر به سمت بهبود وضعیت اشتغال بانوان حرکت کنند، وضعیت متوسط سهم بانوان در صنعت بیمه نیز بهبود پیدا خواهد کرد.
