زلزله ترکیه و سوریه؛ فاجعه طبیعی سهمگینی که بار بزرگ جبران‌ناپذیری بر دوش صنعت بیمه گذاشت / تراژدی هولناک لرزش زمین
صبح روز هفدهم بهمن زلزله مهیبی در جنوب شرقی ترکیه و در نزدیکی مرز سوریه رخ داد که جان هزاران نفر را گرفت و خسارات فراوانی وارد آورد. قدرت این زلزله ۷٫۸ ریشتر بود که شدیدترین زمین‌لرزه در این منطقه بعد از سال ۱۹۹۹ به حساب می‌آید. مرکز زمین‌لرزه اخیر در نزدیکی شهر غازی‌‌عینتاب بود و به دنبال آن، چندین پس‌لرزه اتفاق افتاد که یکی از آنها تقریباً به همان شدت زلزله اول بود. گذشته از هر مسئله دیگری، این زلزله فاجعه‌ای انسانی است که جان بیش از40 هزار نفر را گرفته و صدها هزار نفر را بی‌خانمان کرده است. صرف نظر از اینکه این خسارت‌های جانی و مالی تا چه اندازه جبران‌پذیر است، بیشتر پرداخت‌های بیمه‌ای ناشی از این زلزله فاجعه‌بار و غم‌انگیز، در نهایت به عهده بیمه‌گران اتکایی بین‌المللی خواهد بود.
به گزارش شرکت خدمات مالی «فیچ ریتینگز»، در حال حاضر اخبار مربوط به تحولات زلزله ترکیه به‌سرعت به‌روزرسانی می‌شود و با توجه به این وضعیت، تخمین دقیق زیان اقتصادی ناشی از این فاجعه دشوار است، ولی به نظر می‌رسد خسارت واردآمده از دو میلیارد دلار فراتر برود و حتی به مرز چهار میلیارد دلار یا بیشتر برسد. با این حال، به دلیل سطح پایین پوشش بیمه در مناطق حادثه‌دیده، مجموع خسارت‌هایی که تحت پوشش قرار می‌گیرد، شاید چیزی حدود یک میلیارد دلار باشد. اکثر خسارت‌های بیمه‌شده از طرف بیمه‌گران اتکایی جبران خواهد شد، ولی مجموع مبلغ پرداختی در مقیاس بازار جهانی بیمه اتکایی کم‌اهمیت است و احتمالاً برای امتیاز و رتبه‌بندی بیمه‌گران اتکایی پیامدی نخواهد داشت. سطح پوشش بیمه‌ای در بیشتر مناطق آسیب‌دیده در ترکیه و سوریه احتمالاً پایین است.
بیمه بلایای طبیعی ترکیه (موسوم به بیمه داسک) بعد از زلزله فاجعه‌بار «ازمیت» در سال ۱۹۹۹ و با هدف جبران خسارت‌های واردآمده به ساختمان‌های مسکونی در مناطق شهری راه‌اندازی شد. با این حال، این صندوق خسارت‌های جانی و زیان‌های غیرمستقیم (مانند وقفه در روند کسب‌وکار) را پوشش نمی‌دهد و طرحی هم برای بیمه مسئولیت ندارد. صندوق بیمه بلایای طبیعی ترکیه، بیمه اتکایی شده و انتظار می‌رود زنجیره بیمه اتکایی، بعد از تمدید در ژانویه سال ۲۰۲۳ و ضمیمه‌ای به ارزش ۳۰۰ میلیون دلار، بتواند پوششی حدود دو میلیارد دلار یا بیشتر فراهم آورد.
بیمه‌گران تجاری محلی و بین‌المللی که به مشتریان صنعتی منطقه، بیمه‌نامه اموال و وقفه در کسب‌وکار ارائه می‌دهند، به دلیل آسیب‌های سنگینی که به کارخانه‌ها و زیرساخت‌ها وارد شده، با مطالبات زیادی مواجه خواهند شد. فیچ ریتینگز تصور می‌کند این بیمه‌نامه‌ها نیز تا حد زیادی تحت پوشش بیمه‌های اتکایی قرار گرفته‌اند. همچنین تحلیلگران انتظار ندارند که اوراق قرضه فاجعه در ترکیه تأثیر چشمگیری بپذیرند؛ چراکه ریسک زلزله‌ای که این اوراق پوشش می‌دهند،، بیشتر به منطقه استانبول محدود می‌شود.
بیمه زلزله اجباری؛ یک نمایش عالی
در ترکیه، استفاده از بیمه زلزله از نظر فنی اجباری است، ولی در عمل معمولاً نادیده گرفته می‌شود. نتیجه اینکه بسیاری از ملک‌های مسکونی ترکیه، به‌ویژه در مناطق حادثه‌دیده که درآمد پایین‌تر، خانوارها را بیشتر تحت فشار قرار می‌دهد، در برابر زلزله بیمه نیستند.
به گزارش شرکت خدمات مالی «فیچ ریتینگز»، در حال حاضر اخبار مربوط به تحولات زلزله ترکیه به‌سرعت به‌روزرسانی می‌شود و با توجه به این وضعیت، تخمین دقیق زیان اقتصادی ناشی از این فاجعه دشوار است، ولی به نظر می‌رسد خسارت واردآمده از دو میلیارد دلار فراتر برود و حتی به مرز چهار میلیارد دلار یا بیشتر برسد.
زمین‌لرزه‌ها اتفاق می‌افتند، فقط مشکل اینجاست که دقیقاً نمی‌دانیم چه زمانی. تنها این را می‌دانیم که زلزله مصیبت‌بار است و می‌تواند آسیب بسیار زیادی به خانه و زندگی انسان وارد کند. حتی ممکن است لازم باشد که پس از بروز حادثه، در دوره بازسازی یا تعمیر بیرون از خانه باشیم و در جای دیگری زندگی کنیم. با این همه، بیمه‌نامه‌هایی که برای مالکان و مستأجران صادر می‌شود، اغلب خسارت‌های ناشی از بلایای طبیعی از قبیل زلزله، سیل و رانش زمین را پوشش نمی‌دهند.
صنعت بیمه هم زیر و رو شد
شرکت رتبه‌بندی اعتباری «ای‌ام‌بست» در گزارشی تأثیر زلزله اخیر جنوب شرقی ترکیه بر بازار بیمه و بیمه اتکایی این کشور را بررسی کرده است. در حالی که اخبار و اطلاعات اولیه نشان می‌دهد ضریب نفوذ بیمه در منطقه زلزله‌زده کمتر از مناطق پرجمعیت‌تر در شرق ترکیه است، اما باید دقت داشت که این زمین‌لرزه در پی دوره‌ای از تلاطم‌های شدید اقتصادی رخ داده که بازار بیمه و بیمه اتکایی ترکیه را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است. بعد از سال ۲۰۰۰، تهیه بیمه زلزله برای خانه‌های شخصی در محدو‌ده‌های شهری ترکیه اجباری شد و تحت پوشش صندوق بیمه بلایای طبیعی ترکیه قرار گرفت. صندوق بیمه فجایع ترکیه در سال ۱۹۹۹ و در پی زلزله ازمیت، تأسیس شد که فقط املاک مسکونی را در برابر زلزله بیمه می‌کند. برای صاحبان املاک مسکونی، عضویت در این صندوق اجباری است و این صندوق هزینه خسارت را تا سقف مشخصی تقبل می‌کند. این بیمه‌نامه‌ها با میانجیگری بیمه‌گران عادی توزیع می‌شود. اما با اینکه خرید این بیمه‌نامه‌ها اجباری است، مجازات قانونی برای استفاده نکردن از آنها پیش‌بینی نشده است.
اگرچه ای‌ام‌بست انتظار دارد که بیمه‌گران اتکایی خارجی از ترازنامه بیمه‌گران و بیمه‌گران اتکایی محلی تا حدودی در برابر تأثیر فاجعه اخیر محافظت کنند، ولی زلزله غم‌بار اخیر به بار مضاعفی برای این دسته از شرکت‌ها تبدیل شده است؛ قبل از این فاجعه هم بازار بیمه ترکیه به دلیل تورم بالا و کاهش ارزش پول ملی با فضای عملیاتی چالش‌برانگیز و دشواری مواجه بود. ای‌ام‌بست خاطرنشان می‌کند که ضریب نفوذ بیمه در نقاط مختلف ترکیه بسیار متفاوت است و از قضا در جنوب شرقی این کشور که بیشترین آسیب را از دو زلزله اخیر دیده، این ضریب نفوذ پایین‌تر بوده است.
آخرین گزارش عملکرد سالانه صندوق بیمه بلایای طبیعی ترکیه نشان می‌دهد که پوشش بیمه اتکایی این صندوق در سال ۲۰۲۱، حداقل پنج میلیارد لیر ترکیه (۰٫۴ میلیارد دلار) و حداکثر ۳۶٫۹ میلیارد لیر ترکیه (۳٫۲ میلیارد دلار) بوده است. دو شرکت بیمه اتکایی «مونیخ‌ره» و «سوئیس‌ره» بالاترین سهم ریسک را از مازاد طرح جبران خسارت داشته‌اند و انتظار می‌رود بقیه این خسارت از طرف بیمه‌گران اتکایی بین‌المللی در اروپا، انگلیس و برمودا پوشش داده شود.
آخرین اعداد و ارقامی که از صندوق بیمه بلایای طبیعی ترکیه منتشر شده، نشان می‌دهد ضریب نفوذ بیمه اجباری زلزله در مناطقی که بیش از همه از زمین‌لرزه اخیر آسیب دیده، حدود ۵۲ درصد بوده است. نتیجه اینکه مؤسسه رتبه‌بندی ای‌ام‌بست انتظار دارد مانند بلایای طبیعی گذشته در ترکیه، بین خسارت اقتصادی واردآمده و میزان خسارت بیمه‌شده، اختلاف معناداری وجود داشته باشد.
با اینکه به نظر می‌رسد بازار بین‌المللی بیمه اتکایی، جبران بخشی از این خسارت را به عهده گیرد، ای‌ام‌بست به این نکته اشاره می‌کند که این حادثه درست در زمانی رخ داده که بیمه‌گران اتکایی ترکیه با دشواری‌های بسیاری دست‌به‌گریبان هستند که مهم‌ترین‌شان تورم اقتصادی و کاهش ارزش پول ملی است.
گزارش ای‌ام‌بست با این ارزیابی به پایان می‌رسد که وخامت شرایط اقتصادی ترکیه باعث افزایش معنادار ریسک دارایی‌ها و پذیره‌نویسی‌های بسیاری از شرکت‌های بیمه و بیمه اتکایی در این کشور شده است.
بین خسارت‌های واردآمده و خسارت‌های تحت پوشش بیمه
فاصله زیادی وجود دارد
صندوق بیمه بلایای طبیعی ترکیه املاک تجاری را پوشش نمی‌دهد و بیمه زلزله برای کسب‌وکارها اجباری نیست. با این حال، پوشش ریسک زلزله در بیمه‌نامه‌هایی که بیمه‌گران و بیمه‌گران اتکایی محلی می‌فروشند، رویه‌ای معمول بازار بوده است.
بیمه داسک چیست؟
بیمه داسک بیمه‌ای اجباری در ترکیه است که برای جبران خسارت‌های ناشی از زلزله و حوادث ناشی از آن طراحی شده است. از نظر مقرراتی، بیمه داسک برای همه ساختمان‌های مسکونی جدید و ساختمان‌های بازسازی‌شده اجباری است و بدون این بیمه‌نامه که با همکاری شرکت‌های بیمه و بانک‌ها صادر می‌شود، دریافت خدمات شهری از قبیل انشعاب آب و برق ممکن نیست. این بیمه در زمان بروز زلزله، خسارت واردآمده را به‌صورت کلی یا جزئی و بسته به سقف تعهد بیمه‌نامه تقبل می‌کند. بیمه داسک روشی قابل اتکا برای جبران خسارت در ترکیه است و بر مبنای توزیع ریسک و پرداخت حق بیمه‌ای مقرون‌به‌صرفه عمل می‌کند. حداکثر پوشش این بیمه برای هر واحد مسکونی نیز برابر ۶۴۰ هزار لیر ترکیه است. اگر ارزش ملک بیش از این باشد و مالک بخواهد ملکش را کامل بیمه کند، باید برای تهیه پوشش تکمیلی به شرکت‌های بیمه مراجعه کند. هزینه بیمه داسک هم به استان، شهر، مساحت واحد، سال ساخت و نوع ساخت ملک بستگی دارد. حداکثر مبلغ حق بیمه برای انواع ساختمان‌ها نیز ۴۰ هزار لیر در سال است. هزینه بازسازی مسکن تخریب‌شده نیز بدون محاسبه ارزش زمین و بر اساس مجاورت یا فاصله آن با منطقه زلزله‌زده تعیین می‌شود. غرامت اموال خسارت‌دیده نیز ظرف ۳۰ روز پس از ارزیابی خسارت باید پرداخت شود. بیمه اجباری خانه در ترکیه شامل بیمه اثاثیه نمی‌شود و تهیه پوشش بیمه‌ای برای اثاثیه بستگی به انتخاب مالک دارد.
بیمه داسک نوعی صندوق بیمه به شمار می‌آید که حکم یک نهاد حقوقی عمومی را دارد و بودجه آن به‌صورت خصوصی تأمین می‌شود. به عبارت دیگر، سرمایه این صندوق در درجه نخست از طریق حق بیمه‌ای تأمین می‌شود که مالکان خانه‌ها پرداخت می‌کنند. این صندوق که ساختار سازمانی منحصربه‌فردی دارد و با همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی کشور ترکیه فعالیت می‌کند، سازمانی غیرانتفاعی محسوب می‌شود.
یکی از نقاط ضعف این بیمه به شیوه اجرای آن برمی‌گردد. بیمه داسک با اینکه اجباری است، اما بر مبنای خوداظهاری مالکان صادر می‌شود و در نتیجه، نتوانسته همه ساختمان‌های مسکونی ترکیه را تحت پوشش قرار بدهد. در 10 استانی که از زلزله اخیر آسیب دیده‌اند، در مجموع ۴۹ درصد از ساختمان‌ها تحت پوشش این بیمه بوده‌اند.
