در پنل حاکمیت دیجیتال در بیمه و بانک بررسی شد / چرا از روند تحول دیجیتال دنیا جا مانده‌ایم؟
سالن همایش‌های کتابخانه ملی ایران روز دوشنبه ۲۸ آذرماه میزبان شمار فراوانی از فعالان و مدیران ارشد حوزه بانک و بیمه بود که برای هم‌اندیشی در رابطه با اهمیت تحول دیجیتال در صنعت بانک و بیمه گرد هم آمده بودند. در «اولین کنفرانس تحول دیجیتال، بانک و بیمه»، پنل‌های مختلفی با سخنرانی مدیران ارشد و اساتید دانشگاه برگزار شد که نخستین پنل با ریاست مهران محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی با موضوع «حکمرانی دیجیتال در بیمه و بانک» فضای مناسبی برای گفت‌وگو در رابطه با جایگاه تحول دیجیتال در صنایع مالی و بیمه کشور پدید آورد و زمینه‌ساز بررسی چالش‌های مهمی شد.
باید اقتضای انواع نوآوری را بدانیم
نخستین سخنران پنل حاکمیت دیجیتال روح‌الله ابوجعفری، مشاور وزیر اقتصاد در امور دانش‌بنیان بود که صحبت‌های خود را با دعوت به تأمل بر عبارت «تحول دیجیتال» آغاز کرد. او با اشاره به این نکته که باید در مورد مفهوم تحول دیجیتال دقت نظر بیشتری داشت، گفت: «باید به این مسئله که تحول دیجیتال چه تفاوت‌هایی با مفاهیم مشابه‌اش دارد، توجه کنیم. بحث الکترونیکی شدن یا حتی بحث دیجیتالی شدن با مفهوم تحول دیجیتال متفاوت است. در مورد نوآوری و اینکه نوآوری چه اقتضاهایی دارد و ابعادش چیست، بحث‌های مفصلی شده و اینکه نوآوری باعث رشد اقتصادی شده و سیاست‌گذاران باید به آن اهمیت بدهند.»
او با اشاره به انواع نوآوری ادامه داد: «ما نوآوری‌های فنی را داریم که تحول‌های جدی که در دنیا اتفاق می‌افتد در این مجموعه جای می‌گیرند. شاهد ظهور فناوری‌های برهم زننده هستیم که تغییرات رادیکالی ایجاد می‌کنند. دسته دوم تحول‌های نوآوری‌ها، نوآوری‌های محصول است و اگر این محصولات بخواهند بهره‌ور باشند، دسته سوم نوآوری‌ها یعنی نوآوری‌های فرایندی به کار می‌آیند. نوآوری‌های فرایندی موجب بهره‌وری می‌شوند.»
ابوجعفری که با محور حکمرانی دیجیتال در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان صحبت می‌کرد مبحث نوآوری مدل‌های کسب‌وکار را مبحثی بسیار بااهمیت شمرد و آن را پیشران اصلی در تحول دیجیتال، در حوزه‌های مختلف دانست؛ موضوعی که در رابطه بانک و بیمه با آن سروکار داریم. او در این باره توضیحات مفصلی داد: «یکی از تحولات فناورانه که در حوزه آی‌سی‌تی به وجود آمده باعث تحولات جدی در زندگی ما شده است. در سال ۲۰۲۲ مردم به صورت میانگین ۳ ساعت و ۱۵ دقیقه از وقت‌شان را در روز با موبایل سپری می‌کنند. به طور میانگین هر فردی در طول روز ۵۸ بار موبایلش را چک می‌کند. این تحول در حوزه فناورانه، اتفاقات جدیدی را د حوزه نوآوری در مدل‌های کسب‌وکار رقم می‌زند. به نظرم مفهوم اصلی تحول دیجیتال در نوآوری در حوزه کسب‌وکار سوار شده و باید به این مسئله توجه کرد.»
ابوجعفری در ادامه صحبت‌هایش حضار را به تفکر درباره انقلاب صنعتی چهارم دعوت کرد و گفت: «وقتی صحبت از انقلاب صنعتی چهارم می‌شود، تاریخچه‌اش مهم است. به نظر می‌آید که ما چون در فرایند تطور تاریخی این تحولات فناورانه نقش چندانی نداشتیم، مثل یک دنباله‌رو که از پیشگام‌ها عقب است، فقط به تقلید روی می‌آوریم. ما سه انقلاب صنعتی دیگر را هم پشت سر گذاشتیم. انقلاب صنعتی ماشین بخار، انقلاب صنعتی الکتریسیته، انقلاب صنعتی حوزه آی‌سی‌تی و در انقلاب صنعتی چهارم سه حوزه فناورانه با هم ترکیب می‌شوند. حوزه فیزیکی که به‌خصوص بخش مواد نقش پررنگی دارد، حوزه دیجیتال که بخش آی‌سی‌تی در آن مهم است و حوزه زیستی که بحث‌های بیوتکنولوژی در آن پررنگ می‌شود. در انقلاب صنعتی چهارم با همگرایی فناوری‌ها روبه‌رو هستیم. حالا بحث علوم شناختی را هم به آن اضافه می‌کنند و اصطلاح NBIC را مطرح می‌کنند که نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، آی‌سی‌تی و علوم شناختی را شامل می‌شود. از ترکیب این موارد شاهد رشد فناوری‌های برافکن هستیم. وقتی صحبت از تحول دیجیتال در حوزه بیمه و بانک می‌شود تمام این فرایند و تاریخچه را باید در نظر بگیریم تا به جایگاه مناسبی که باید در کشورمان ایجاد کنیم، پرداخته شود.»
به گفته او وقتی صحبت از مثال‌های بینابینی در حوزه اینشورتک و فین‌تک می‌شود، به تعبیری این فناوری‌ها و مدل‌های جدید کسب‌وکار روی یکسری زیرساخت‌هایی سوارند. «متأسفانه به این زیرساخت‌ها کمتر توجه می‌شود و به نظرم باید در نهاد‌های سیاست‌گذار ابتدا یک دور به این فرایندها توجه شود. وقتی از اطلاعات و حکمرانی داده صحبت می‌کنیم، اما از آن طرف وارد دستگاه‌ها می‌شویم و می‌بینیم که هنوز اسناد با پی‌دی‌اف است و قابلیت جست‌وجو ندارد، یا داده‌ها تمیز نیستند و زیرساخت‌های داده‌ای ما درست شکل نگرفته‌اند. آن وقت در چنین فضایی صحبت کردن از فین‌تک و تحول دیجیتال به نحوی غفلت از این موضوع است. پس یکی از حوزه‌هایی که به نظرم باید جزء الزامات باشد، حکمرانی داده با این نگاه است؛ یعنی باید یکسری زیرساخت‌ها آماده باشد.»
مشاور وزیر اقتصاد ادامه صحبت‌هایش را با طرح یک سؤال در پیش گرفت: «آیا وقتی صحبت از تحول دیجیتال در بانک و بیمه می‌کنیم به این معنی است که خود شرکت باید متولی توسعه فین‌تک باشد یا باید به پلتفرمی تبدیل شود و با استفاده از آن زیرساخت داده ای‌پی‌آی‌هایی را تولید کند و زیرساخت‌هایی را به وجود آورد که کسب‌وکارهای آینده که نوآوری در آنها روی می‌دهد از این ظرفیت استفاده کنند؟ به نظرم در هر دو حوزه بانک و بیمه رویکرد اول مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
ابوجعفری در توضیح این موضوع به دو نکته اشاره کرد: «امروز در ساحت قانون‌گذاری و مقررات‌گذاری دو اتفاق رخ داده است؛ یکی تصویب و ابلاغ قانون جهش تولید دانش‌بنیان است که در خرداد امسال رخ داد و تقریباً تا مهر آیین‌نامه‌هایش ابلاغ شده است. قانون‌گذار این فرصت را ایجاد کرده که اگر در زمینه دانش‌بنیان و حوزه فناوری‌های مالی از طریق شرکت‌های بزرگ و بانک‌های کشور سرمایه‌گذاری رخ دهد، اعتبار مالیاتی به آنها تعلق گیرد.»
به گفته مشاور وزیر اقتصاد در امور دانش‌بنیان، امروز برای فراهم کردن زیرساخت‌های لازم نیاز به سرمایه‌گذاری است که در قانون جهش تولید دانش‌بنیان این ظرفیت دیده شده است.
چرا از روند تحول دنیا فرسنگ‌ها عقب هستیم؟
پنل با صحبت‌های خاص مهدی شاهدانی جعفری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) ادامه پیدا کرد. او که عضویت در شورای عالی بیمه را نیز در کارنامه خود دارد، اهمیت روند تحول دیجیتال را از منظری دیگر بیان کرد: «اگر بخواهیم تحول دیجیتال را در بستر جامعه مطرح کنیم باید بحث‌های تلخش را هم بیان کنیم. چرا ما در رابطه با تحول دیجیتال با سطوح جهانی فرسنگ‌ها فاصله پیدا کردیم؟ اگر به آسیب‌شناسی توجه نکنیم و در زمان حکمرانی دیجیتال به فکر معضلات و حل مسائل مربوط به آن نباشیم، به مشکلات عدیده‌ای برمی‌خوریم. در حکمرانی دیجیتال یکی از مسائل اصلی این است که زیرساخت فراهم شود و این زیرساخت به ما کمک کند در این حوزه پیشرفت کنیم. بخشی از زیرساخت مربوط به شرکت‌ها و دولت است و باید سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی روی آن بشود. من فکر می‌کنم درباره تحول دیجیتال بدون توجه به اینکه در نظام بودجه‌ریزی کشور چقدر برایش پول نیاز داریم و چقدر منابع داریم، صحبت می‌کنیم.»
به گفته جعفری تا زمانی که موضوع تأمین مالی بسترهای مناسب برای این حوزه مورد توجه قرار نگیرد، صحبت از تحول دیجیتال چندان جدی نیست. او معتقد است در زمان استفاده از فضای دیجیتال و حتی مبحث حکمرانی دیجیتال، بحث نظام حقوقی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
عضو پژوهشکده مجمع تشخیص مصلحت در این باره افزود: «بارها در بحث‌های تراکنش مالی شاهد سوءاستفاده‌هایی بوده‌ایم. آن وقت شخص برای طرح شکایت وارد مسیرهای پرپیچ‌وخم اداری و غیرآنلاین می‌شود. اگر بنا به تحول دیجیتال باشد، باید کل فرایند دیجیتالی باشد. امروزه وقتی به شبکه بانکی مراجعه می‌کنید، یک قرارداد ۲۰۰ میلیونی تسهیلات، به اندازه ۲۰ هزار تومان برای شما کاغذ تولید می‌کند. بدون هم‌افزایی در فناوری، تحول دیجیتال در حوزه بانک و بیمه، گام‌های جدی برنخواهد داشت. تشکیل کنسرسیوم‌هایی که در رابطه با توسعه فناوری به دستگاه‌های مختلف کمک کنند، می‌تواند یکی از اقدامات لازم باشد.
به اکوسیستم و نوآوری باز نیاز داریم
سخنران دیگر پنل حکمرانی داده در تحول دیجیتال از مدیران ارشد صنعت بیمه بود. از چهره‌هایی که امروز به داشتن دغدغه نوآوری در صنعت بیمه معروف است و چهره خبرساز آن: علی بنیادی نایینی، معاون طرح و توسعه بیمه مرکزی.
او که با موضوع «حکمرانی دیجیتال در صنعت بیمه» صحبت می‌کرد، توسعه فناوری و نوآوری در دنیا را مرهون حرکت از سمت صنعت به سمت اکوسیستم دانست.
او درباره اهمیت این موضوع این‌طور توضیح داد: «چرا اکوسیستم مهم است؟ برای اینکه ما بازیکنان مختلفی داریم. می‌گوییم صنعت بیمه، می‌گوییم حوزه بانکداری، می‌گوییم بازار سرمایه. باید در این اکوسیستم بازیگرانی داشته باشیم که کاربران ما از تعامل‌شان نفع کافی را ببرند و اولین لازمه رفتن به سوی چنین اکوسیستمی این است که بتوانیم بازیگران مناسب را شناسایی کنیم، اقدامات شبکه‌ای انجام دهیم و به سمت نسل‌های نوین نوآوری برویم. مستحضرید که در صنعت بیمه گزارش‌های مختلفی توسط شرکت‌های مشاور مدیریتی مثل مکنزی انجام می‌شود و گفته می‌شود که زنجیره ارزش اهالی بیمه‌گری در کجای فناوری رسوب و نفوذ داشته و در کجا کمتر بوده و در کجا بیشتر.»
علی بنیادی با اشاره به فعالیت اگریگیتورها در صنعت بیمه کشور و فروش و صدور بیمه‌ها به صورت آنلاین، بخش خسارت را نیز از دیگر لایه‌‌های زنجیره ارزش دانست که می‌تواند قابلیت مناسبی در استفاده از فناوری داشته باشد.
او در ادامه بحث، مرکز نوآوری بیمه مرکزی را پیش کشید و گفت: «در این مرکز رویکرد سی اند دی (Connect & Development) در پیش گرفته می‌شود؛ یعنی می‌خواهیم با مرتبط کردن افراد صاحب‌نظر با فناوران صنعت بیمه با اشخاصی که در شبکه فروش هستند و با کاربران نهایی‌مان، پلتفرمی ایجاد کنیم که این دیدگاه‌ها منعکس شود. در واقع پلتفرمی را طراحی می‌کنیم که در یک بخش فناوران هستند، بخش دیگر شرکت‌های بیمه و بخش دیگر آن سرمایه‌گذاران. این پلتفرم به این صورت عمل می‌کند که شرکت‌های بیمه‌ای نیازهای فناورانه خودشان را عرضه می‌کنند. از طرف دیگر فناوران و صاحبان ایده، توانمندی‌های خودشان را اظهار می‌کنند و از طرفی VC و CVCهایی متشکل از شرکت‌های بیمه سرمایه‌گذاری می‌کنند.»
بنیادی ایجاد مرکز نوآوری بیمه مرکزی را زمینه‌ساز ورود، نفوذ و حضور ایده‌های نو می‌داند که می‌تواند مکمل شبکه ایده تا محصول و نیز مکمل چرخه علم و فناوری و نوآوری باشد.
نیاز مشتری حرف اول و آخر را می‌زند
صنعت بیمه در پنل حکمرانی داده نماینده دیگری نیز داشت. مجتبی حیدری، مدیرعامل بیمه ایران معین که درباره چالش‌های صنعت بیمه در استفاده از داده صحبت کرد. او صحبت‌هایش را این‌طور شروع کرد: «اگر ما تمام اضلاع تغییر و تحول دیجیتال را با هم نبینیم و برایش برنامه و فکر نداشته باشیم، به بیراهه رفته‌ایم. مشتری‌ها، سهام‌داران، کارکنان و مدیران صنعت بیمه اضلاع مختلفی هستند که باید تک‌تک مورد توجه قرار گیرند تا تحول دیجیتال به درستی شکل بگیرد. هم در حوزه بانکداری و هم حوزه بیمه‌گری. برای همین فکر می‌کنم تحول دیجیتال، برآوردن انتظار کلی ذی‌نفعان است. بخشی از این ذی‌نفعان مشتریان و بازاری است که باید برای بازار بانکی و بیمه‌گری ما وجود داشته باشد. مردم یا مشتریان نشان دادند که ذائقه پذیرش فضای دیجیتال را دارند؛ اتفاقی که برای بقیه صنایع هم افتاد.»
به گفته او در صنعت گردشگری و خرید ملزومات خانواده، وقتی فضای دیجیتال توسعه پیدا کرد، با استقبال مردم مواجه شد. به عقیده حیدری، اگر ما به‌عنوان سرمایه‌گذار، نگران سرمایه‌گذاری‌مان در حوزه دیجیتال هستیم باید به این مسئله توجه کنیم که در مشتری‌ها این ذائقه وجود دارد و استقبال خوبی می‌کنند.
او در این باره توضیح داد: «دستگاه ناظر، بیمه مرکزی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران باید قوانین و مقررات و فرایندهایی را طراحی کنند و در اختیار بگذارند که تحول دیجیتال در این بستر به راحتی صورت بگیرد. در بیمه‌گری نگرانی ما قوانین و مقرراتی است که رابطه حقوقی میان بیمه‌گذار و بیمه‌گر را تعریف می‌کند. اگر قوانین و مقررات، فرایندها و نظام‌های حکمرانی تهیه شود و در اختیار شبکه بانکی و بیمه قرار گیرد که این فرایند تسهیل شود، تحول دیجیتال اتفاق می‌افتد.»
به گفته مدیرعامل بیمه اتکایی ایران معین، اگر بخواهیم تحول دیجیتال در کشور رخ دهد، باید مدیرانی انتخاب شوند که اعتقاد قلبی به حوزه دیجیتال داشته باشند: «اگر پلتفرم جامع و کاملی داشته باشیم، می‌تواند بستر را همراه مدیران، ذی‌نفعان و مشتریان به گونه‌ای فراهم کند که ما را به تحول اساسی در این حوزه برساند.»
در دهه تراکنش زندگی می‌کنیم
مهران محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی که در طول زمان پنل ریاست و هدایت آن را به عهده داشت در انتهای این پنل به جمع‌بندی پرداخت.
او صحبت‌هایش را با بیان تاریخچه‌ای از روند تحول دیجیتال آغاز کرد و گفت: «ما روزانه حدود ۴۰۰ میلیون تراکنش بانکی داریم و حالا چنین اطمینانی در حوزه دیجیتال به وجود آمده است. تراکنش‌ها هم به لحاظ تعداد و هم مبلغ رو به افزایش‌اند. این حرکت از دهه ۷۰ شروع شد. در دهه ۷۰ بانک‌ها به‌تدریج بانکداری اصلی‌شان را نصب کردند و مشتری‌ها به مشتری کل بانک تبدیل شدند. کم‌کم فضای الکترونیک شکل گرفت. سوییچ‌کارت‌ها و بعدتر کارت عابربانک به دست مردم رسید و خودپردازها به وجود آمدند. در دهه ۸۰ ما به سمت اتصال بانک‌ها رفتیم. این مسئله با شبکه شتاب شروع شد و پشت سر آن سامانه‌های ساتنا و پایا به وجود آمدند. در انتهای دهه ۹۰ منظومه ارتباط‌های بین‌بانکی به خوبی شکل گرفت. دهه ۹۰، دهه تکمیل سامانه‌ها و حذف ارتباط‌های فیزیکی و تجارت الکترونیک بود. من اسم این دهه را دهه تراکنش می‌گذارم. اسم دهه پیش روی‌مان را هم دهه نظارت می‌گذارم.»
به گفته معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، در حال حاضر حدود ۹۸ درصد خدمات بانک‌ها به صورت الکترونیک ارائه می‌شود، اما در خصوص بحث‌های نظارتی هنوز جای کار زیادی وجود دارد. به گفته او، بخشی از این نظارت زمان خروج پول از حساب‌هاست که نگرانی کلاهبرداری و تقلب را ایجاد می‌کند. او در این باره توضیح داد: «اینجا پای سامانه‌های کشف تقلب به میان می‌آید. بخش دوم هم زمانی است که پول قرار است وارد حساب دیگری شود. اگر این پول مبلغ زیادی باشد ممکن است بحث پول‌شویی در میان باشد. در اینجا پای سیستم‌های مقابله با پول‌شویی به میان می‌آید. در این حوزه هم کارهای خوبی صورت گرفته، اما در ابتدای راهیم.»
محرمیان در انتهای صحبت‌هایش به بحث دیگری هم که در حوزه نظارت وجود دارد، اشاره کرد؛ بحث سلامت بانکی. او در این باره گفت: «ما باید مطمئن باشیم که بانک کارش را در چهارچوب مقررات انجام می‌دهد. اگر بخواهم از صحبت‌هایم برای افرادی که قصد کار در حوزه فین‌تک را دارند، جمع‌بندی داشته باشم، باید بگویم که از هر گونه خلق پول خودداری کنند.»
