بیمه ایران 87 ساله شد / بررسی سیر تاریخی تأسیس اولین شرکت بیمه کشور
15 آبان 1314شمسی. حیاط خانه‌ای بزرگ در میانه خیابان پهلوی سابق. جمعیتی از مردان کت و شلواری با طمأنینه و در سکوت منتظر حضور میزبان بودند تا خبر بزرگ را از زبان او بشنوند. علی اکبر داور، وزیر مالیه وقت آن روز میزبان عده‌ای از صاحب‌منصبان، حقوقدانان و نمایندگان شرکت‌های بیمه خارجی بود و پیام‌آور اصلاحاتی دیگر که آن روزها بسیار در سر‌داشت. او با حضور در میان میهمانان شروع به سخنرانی کرد و از اتفاقی بزرگ گفت؛ از تأسیس اولین شرکت بیمه ایران.
رؤیای جهانی شدن بیمه ایران
«من به شرکت بیمه تازه تأسیس‌شده به اندازه بانک ملی ایران علاقمندم و اهمیت این شرکت برای کشور به اندازه بانک ملی است. سعی کنید تشکیلات منظم و درستی داشته باشید و حتی از اول به تأسیس شعب در خارج کشور مثل بغداد و کراچی و بمبئی اقدام نمایید و کارمندان تحصیل کرده داشته باشید و آنها را برای فعالیت حاضر نمایید. البته اسم این شرکت به زودی در تمام دنیا معروف خواهد شد.»
علی اکبر داور با این سخنرانی رو به کارمندان اندکی که هنوز حتی دفتر و ساختمان مشخصی برای شروع کار نداشتند، وعده تحقق یک رویای بزرگ را داد؛ رؤیایی که امروز بعد از گذشت 87 سال بیمه ایران را به عنوان اولین و تنها شرکت بیمه دولتی کشور در صنعت بیمه به ثبات رسانده است. او بعد از این نطق کوتاه اولین بیمه‌نامه شرکت سهامی بیمه ایران را به نام منزل شخصی خودش ثبت کرد و به این ترتیب بیمه ایران رسماً با فروش اولین بیمه آتش‌سوزی در 15 آبان سال 1314 شمسی به عنوان نخستین شرکت بیمه کشور آغاز به کار کرد.
شرکت بیمه ایران در روزهای اول فعالیت حتی ساختمان و مکان مشخصی نداشت. در خیابان لاله زار و زیرزمین ساختمانی نمور دو اتاق تاریک به کارمندان شرکت بیمه ایران تعلق گرفت تا فعالیت خودشان را شروع کنند. کارمند چندانی هم در میان نبود. نهایتاً یک عضو هیات مدیره در دفتر بود و یک ماشین نویس و یک کارمند معمولی. اسباب و اثاثیه‌ای هم در توان نداشتند که تهیه کنند. مهم‌ترین وسیله‌ای که آن روزها خریدند یک صندوق آهنی نسوز بود که 1000 ریال هزینه برداشته بود. کل بودجه لوازم اداری دو سال بعد هم بیشتر از 131 هزار ریال نبود. سرمایه اولیه شرکت هم اراضی باغ فردوس بود و طلب های سازمان غله به دولت که با روی هم رفته بعد از وصول سرمایه اولیه شرکت را تأمین کردند؛ سرمایه‌ای در حدود 20 میلیون ریال!
شرکتی با یک سوم سهم بازار
هر چند رویای علی اکبر داور هنوز محقق نشده و نام بیمه ایران به سبب شرایط اقتصادی خاصی که وزیر مالیه هیچ‌گاه تصور آن را نداشت، در گستره جهان نپیچید اما این شرکت امروز به عنوان تنها شرکت بیمه دولتی در کشور سهم مشخص و قابل توجهی از پرتفوی صنعت بیمه را در اختیار دارد.
این شرکت در سال 1400 طبق سالنامه آماری بیمه مرکزی 364 هزار میلیارد ریال حق بیمه تولیدی داشته است و سهمی حدود 31.5 درصد از بازار صنعت بیمه کشور. از سوی دیگر میزان خسارت پرداختی این شرکت در سال 1400 198 هزار میلیارد ریال برآورد شده است یعنی 30.3 درصد خسارت پرداختی کل صنعت بیمه. شرکت بیمه ایران در سال 1400 بالغ بر 28 میلیون بیمه نامه صادر شده داشته است با سهمی حدود 42.3 درصد بازار که در مقایسه با سال گذشته آن نیم درصد افزایش تعداد بیمه نامه‌ها مشاهده می‌شود. تعداد خسارت‌های پرداختی این شرکت در سال 1400 نیز بیش از 6 میلیون مطالبه بوده است. بیمه ایران 12 شعبه و 13,242 نمایندگی فعال در سراسر کشور دارد.
ریشه‌های بیمه‌گری در ایران
خشت نوشته‌های تخت جمشید می‌گویند تمام کسانی که آنجا کار می‌کردند و حقوق می‌گرفتند بیمه بوده‌اند. از آنجا که هر کارگر و یا استاد کار نمی‌توانست تا آخر عمر کار کند مقداری از حقوق هر فرد در صندوق جداگانه‌ای نزد خزانه‌دار پس انداز می‌شد تا در هنگام از کارافتادگی به او و یا خانواده‌اش پرداخت شود؛ چیزی شبیه به بیمه کارافتادگی امروزی.
اما ریشه‌های بیمه در ایران را می‌توان به دورانی دورتر نیز نسبت داد. به زمان پادشاهی کیقباد؛ حدود 5 هزار سال پیش. در دوران کیقباد اگر کسی دچار آسیب می‌شد باید به او تاوان یا بیمه داده می‌شد که به بیمه تاوان و به بیمه‌شدگان دریغمندان می‌گفتند. تاوان فقط شامل آسیب‌های جسمی به کارگران و سربازان نبود بلکه همه مردم را شامل می‌شد به این شکل که اگر کسی خانه‌اش آتش می‌گرفت یا کشتزارش با خشکسالی رو به رو می‌شد و روزی‌اش به خطر می‌افتاد، باید به او تاوان یا همان بیمه تعلق می‌گرفت.
عمر سلطان صاحبقران به بیمه قد نداد
ناصرالدین شاه بسیار مایل بود پادشاه اولین‌ها در ایران باشد. عاشق مدرنیته بود و بنیانگذار اکثر مؤسسات جدید در کشور. در کنار همه حواشی عجیبی که از او در تاریخ می‌خوانیم نباید از موضوع دغدغه‌مندی او برای بهبود کیفیت زندگی زمانه‌اش غافل باشیم. از جدایی هرات و افغانستان و واگذاری امتیاز توتون و تنباکو و هزاران ماجرای دیگر اگر چشم پوشی کنیم می‌شود تأسیس شورای دولت و شش وزارتخانه، تأسیس عدلیه اعظم، ضرب نخستین سکه نوین، تأسیس نخستین بانک در ایران، چاپ اولین اسکناس، چاپ اولین تمبر، ارسال نخستین تلگراف در ایران، ایجاد اولین خیابان مدرن، تأسیس اولین موزه ملی، تأسیس اولین باغ وحش، ساخت اولین عمارت ۵ طبقه، اولین ساعت ایران، اولین قطار در ایران، نخستین مجسمه شهری ایران، نخستین کارخانه صنعتی ایران همه این‌ها را در کارنامه ناصرالدین میرزای سلطان مشاهده کرد اما شاه شهید با همه تلاشش نتوانست نام خود را به عنوان اولین در صنعت بیمه ثبت کند. هر چند تلاش های بسیاری هم انجام داد اما بدعهدی روس ها نگذاشت که ناصرالدین شاه به مقصود خود برسد. او در سال 1270 شمسی امتیاز نامه‌ای را با عنوان «تاسیس اداره حمل و نقل و سازمان بیمه در ایران» به لازار پولیاکف روسی واگذار کرد که هیچ وقت به اجرا درنیامد.
چراغ سبز احمدشاه به خارجی‌ها
ناصرالدین شاه نتوانست با همه ادعاهایش بیمه را به شکل نوین وارد کشور کند ولی احمد شاه قاجار در نهایت توانست در ادامه راه او با روس‌ها سر میز مذاکره بنشیند و آنها را راضی کند به حضور در ایران و شروع فعالیت در عرصه بیمه.
به این ترتیب بود که در سال 1289 شمسی 2 شرکت روسی نادژا و کافکاز مرکوری (به معنای مریخ قفقاز) فعالیت‌های بیمه‌ای خود رادر ایران شروع کردند. بعد از آن بود که آرام‌آرام شرکت‌های خارجی دیگری نیز وارد کار شدند و تا 25 سال بازار بیمه ایران را در دست داشتند به طوری که تا سال 1314 شمسی نزدیک به 29 شرکت بیمه خارجی در ایران فعالیت داشتند. در واقع بیمه رواج داشت اما نه به صورت داخلی یا حتی نیمه داخلی. هر چه بود نماینده های شرکت های خارجی بودند؛ با سیاست های متفاوت و امتیازهای مختلف.
الکساندر آقایان؛ مرد کارزار بیمه
در تاریخ صنعت بیمه کشور هر جا اسم بنیانگذار بیمه در ایران آورده می شود، همه بی‌اختیار نام علی اکبر داور را به زبان می‌آورند اما باید به این واقعیت اشاره داشت که علی اکبر داور شتاب‌دهنده بزرگ ماجرا بود و در پشت ماجرای صنعت بیمه کشور و تأسیس اولین شرکت بیمه تمام‌ایرانی باید دنبال نام دیگری باشیم؛ الکساندر آقایان.
الکساندر آقایان متولد 1265 از ارامنه قزوین بود و دکترای حقوق از کشور سوئیس داشت. مدت‌ها بعد از بازگشت به ایران هم کار وکالت اکثر نمایندگی‌های شرکت های بیمه خارجی را در ایران به عهده داشت تا این که در سال 1310 به فکر تأسیس شرکت بیمه‌ای تمام ایرانی افتاد. اما ماجرا ساده نبود. منصب و مسلک نمی‌توانست امتیاز و اعتبار یک صنعت را تضمین کند. سرمایه لازم بود و پشتوانه مالی.
او در خاطراتش از آن روزها گفته است: «از سال ۱۳۱۰ در فکر تأسیس یک شرکت داخلی بودم ولی سرمایه آن را نداشتم تا این که داور به وزارت مالیه منصوب شد و از آنجایی که نامبرده از دوستان اینجانب بود، فکر خود را با او در میان گذاشتم. داور با قبول این پیشنهاد، تشکیل یک شرکت بیمه داخلی را با سرمایه دولت در برنامه خود قرار داد و در نهایت بحث مجوز قانونی تأسیس شرکت بیمه و تأمین سرمایه اولیه را در لایحه قانونی بودجه کل کشور در سال ۱۳۱۴ گنجانید که به تصویب رسید.»
و به این ترتیب نخستین شرکت بیمه کشور با عنوان شرکت سهامی بیمه ایران متولد شد.
