دولت در بسته حمایتی از بورس پای بیمه را وسط کشید / آیا بیمه سهام امکان‌پذیر است؟
بلوک‌های قرمز بازار بورس تمامی ندارند. روزها و هفته‌ها می‌گذرند و دریغ از معدود بلوک‌های سبزرنگی که در گوشه و کنار رنگ امیدی به کاخ معاملات بورس تهران بتابانند. معاملات بورس کشور که مدتی است حال و احوال نزاری را تجربه می‌کند هفته گذشته با افت شدید شاخص رو‌به‌رو شد، طوری که وزیر اقتصاد برای بررسی راهکارهای کوتاه‌مدت حمایت از بازار سرمایه برای اقدام فوری در سازمان بورس کشور دستور تشکیل جلسه فوق‌العاده داد. جلسات پی در پی وزیر اقتصاد و مشاوران و کارشناسان بورس در نهایت امروز به ارائه بسته حمایتی جامع از بازار سرمایه انجامید؛ ده فرمان اصلی که قرار است در مدت زمانی کوتاه نفس تازه‌ای باشد برای عوض شدن هوای تالار بورس و بهانه‌ای برای جذب سرمایه‌هایی که تضمین رنگ سبز بلوک‌ها باشند.
بسته حمایتی دولت از بازار سرمایه که امروز منتشر شد شامل ده بند مختلف است که بند اول آن با عنوان بیمه کردن سهام نظر مخاطب را به خود جلب می‌کند.
«بیمه کردن سهام حاضر در پورتفوی اشخاص حقیقی تا سقف ۱۰۰میلیون تومان برای هر نفر – که حدود ۹۶درصد از تعداد کدهای حقیقی فعال حاضر در بازار را تشکیل می‌دهند – از طریق انتشار عمومی اوراق تبعی و خرید توسط سرمایه‌گذاران صورت می‌گیرد. سررسید اعمال این اوراق یک ساله بوده و مبلغ تعهد خرید ۲۰درصد بالاتر از ارزش ترکیب سبد افراد در آخرین روز معاملاتی چهار شنبه، ۴ آبان ۱۴۰۱ است و بر اساس ترتیباتی که سازمان بورس اعلام می‌نماید اعمال و اجرایی خواهد شد.»
آنچه در این بند از بسته حمایتی دولت از بازار سرمایه به عنوان بیمه سهام یاد شده است، رویکرد تازه ای نیست. در واقع آنچه دولت برای حمایت از بازار بورس به عنوان تضمین سرمایه مردم به کار گرفته است همان اوراق اختیار تبعی است که مدت‌هاست در اکثر نقاط دنیا با اندکی تفاوت با عنوان اوراق اختیار خرید یا فروش به کار گرفته می‌شوند. هدف اصلی از ارائه اوراق کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بازار بورس و حفظ منافع سهامداران است. این اوراق از سوی شرکت عرضه‌کننده سهام به فروش می‌رسند و بر اساس آن شرکت متعهد می‌شود که تعداد مشخصی از سهام شرکت را به قیمت مشخص و در تاریخ معین از دارنده اوراق فروش خریداری کند.
به عقیده کارشناسان، اوراق اختیار فروش تبعی می‌تواند بهانه‌ای باشد برای تضمین سرمایه سرمایه‌گذاران و به نوعی ضامن و بیمه‌ای برای از دست نرفتن اصل سرمایه با تضمین میزان خاصی از سود مشخص؛ چرا که در بازار بورس ایران سهامداران با وجود نوسان‌های شدید و حباب‌هایی که هرازگاهی بازار بورس را در برمی‌گیرد تمایلی به خرید ندارند و در این شرایط شرکت‌ها می‌توانند با اوراق فروش اختیاری این تضمین را به خریدار بدهند که در بازه زمانی مشخصی سهام خود را به قیمتی که از قبل تعیین شده به شرکت بفروشد؛ رویکردی که در ایران به عنوان بیمه کردن سهام شناخته می‌شود. حال آن که اوراق فروش اختیاری شاید از جهاتی کارکرد بیمه را برای سهامداران داشته باشد ولی از جهاتی نیز تفاوت‌های بسیاری با رویکرد بیمه‌گری در کشور دارد.
شباهت‌ها و تفاوت‌های قرارداد بیمه و قرارداد اوراق اختیار
قرارداد بیمه با قرارداد اوراق اختیار تبعی اشتراک‌های بسیاری دارد. حضور بیمه‌گر و بیمه‌گزار و حق بیمه در قرارداد با فروشنده اوراق اختیار و خریدار اختیار معامله و حق شرط در اوراق برابری می‌کند. از سوی دیگر در قرارداد بيمه، ريسك در قبال پرداخت حق بيمه ، از بيمه‌گزار به بيمه‌گر منتقل می‌شود. در قرارداد اختيار معامله نيز ريسك در قبال پرداخت حق شرط از خريدار اختيار معامله به فروشنده آن منتقل می‌شود.
در قرارداد بيمه، در صورت وارد آمدن خسارت به بيمه‌گزار ، بيمه‌گر ضرر را جبران خواهد کرد. در قرارداد اختيار معامله نيز در صورت تغييرات ناگهانی قيمتها فروشنده اختيار معامله ضرر را جبران می‌کند.
در قرارداد بيمه، در صورت مصون ماندن بيمه‌گزار از خسارت در پايان دوره بيمه‌گر هيچ تعهدی ندارد و حق بيمه به عنوان حق‌الزحمه شركت بيمه‌گر تلقی می‌شود. در قرارداد اختيار معامله هم در صورت عدم تغييرات ناگهانی و نامطلوب قيمتها در پايان دوره فروشنده اختيار معامله هيچ تعهدی ندارد و حق شرط به عنوان حق‌الزحمه شركت فروشنده اختيار معامله تلقی می‌شود .
اما این دو رویکرد در مواردی نیز با هم اختلاف‌هایی دارند که باید به آنها نیز توجه داشت.
اولین مورد این که بیمه و موضوع آن در باره دارایی‌های واقعی است ولی اوراق اختیار فروش تبعی در رابطه با دارایی‌های مالی هستند که در شکل رویکردهای امروزی بیمه‌گری، مرسوم نیستند. هر چند امروز بیمه‌هایی برای دارایی‌های غیرواقعی مانند بیمه زیان پولی و … در دنیا وجود دارند ولی به عنوان رویکرد مرسوم در گستره دنیا به خصوص در کشور ما تعریف نشده است. منظور از بيمه زيان پولی پوششی است كه موضوع آن تأمين بيمه‌ای برای جبران زيان‌های پولی غيرمادی بيمه‌گزار، مانند از دست دادن درآمد، سود، اجاره‌بها يا كاهش ارزش به شكل پول است .
از سوی دیگر در قرارداد بیمه قصد خرید و فروش وجود ندارد یعنی در صورت وقوع خسارت به بیمه‌گزار بیعی واقع نمی‌شود و خسارت به صورت نقدی پرداخت می‌شود. این در حالی است که در قرارداد اوراق اختیار فروش جبران خسارت به صورت یک قرارداد بیع است.
آیا بیمه سهام بورس شدنی است؟
از آنجا که همه ریسک‌ها قابل بیمه شدن نیستند برای امکان بیمه شدن سهام بورس باید ابتدا به سراغ ریسک‌های موجود رفت و ماهیت آنها را بررسی کرد. یک ریسک در صورتی امکان بیمه شدن دارد که در وهله نخست تناوب داشته باشد. به این معنا که احتمال وقوع آن همواره وجود داشته باشد و اتفاقی نادر و غیر ممکن به شمار نرود. از سوی دیگر ریسک‌های بیمه باید مشابه باشند تا بتوان با استناد به موارد همگن تناوب وقوع و اطلاعات آماری را تخمین زد. تعدد ریسک‌ها نیز از موارد دیگر قابلیت بیمه شدن آنهاست. باید تعداد قابل توجهی از بیه‌گزاران در معرض یک خسارت مشابه باشند. در واقع در این جا تعدد بیمه‌گزاران است که اهمیت پیدا می‌کند. اتفاقی بودن ریسک نیز از دیگر فاکتورها و ملاک‌های بیمه‌پذیری آن است.
با این اوصاف آنچه از برآیند موضوع برمی آید این که می‌توان با سازوکاری مشخص در آینده به بیمه سهام نیز امید داشت، موضوعی که با مشارکت بیشتر شرکت‌های بیمه می‌تواند اسبابی باشد برای تضمین حضور با اطمینان سرمایه‌های کلان و امید به سبز شدن بلوک‌هایی که این روزها قرمزی آنها از بحرانی جدی خبر می‌دهد!
